سوگیری محقق(Researcher Bias) یکی از انواع سه‌گانه سوگیری ناشی از پاسخ‌ها(Response Bias) است که پیش‌فرض‌های ذهنی نادرست محقق، شفاف نبودن هدف مطالعه و درک ناکافی از موضوع مورد مطالعه نقش کلیدی در شکل‌گیری آن ایفا می‌کنند.
انواع سوگیری محقق و راهکارهای اجتناب از آن
۱. سوگیری محقق ممکن است به دلیل کمبود اطلاعات وی در خصوص موضوع مورد مطالعه رخ دهد. مثلا، شما به دنبال شناسایی پرطرفدارترین غذای ایرانی از دیدگاه گردشگران خارجی هستید. به این منظور سوالی طراحی کرده‌اید که: «کدام غذا را بیشتر دوست دارید؟ قرمه‌سبزی، کباب، دیزی». اما انواع دیگری غذا هم هستند که به ذهن شما نرسیده است مثلا فسنجان و … . بنابراین به جای شناسایی پرطرفدارترین غذای ایرانی، در حال شناسایی دیدگاه پاسخ‌دهندگان از بین ترجیحات خود هستید.
برای اجتناب از این نوع خطا دو راهکار وجود دارد. اول، اگر به موضوع مطالعه تسلط کافی ندارید، بهتر است در چنین مواردی از سوال متنی(سوال باز) استفاده کنید. دوم، در سوال چندگزینهای از «گزینه سایر» استفاده کنید تا اگر پاسخ‌دهنده آن‌را انتخاب کرد، بتواند پاسخ موردنظر خود را تایپ کند. این ویژگی تا پایان سال به سوال چندگزینهای و چندگزینهای تصویری پُرس‌لاین اضافه می‌شود. به عنوان راهکاری موقت می‌توانید از یک سوال متنی بعد از سوال چندگزینهای به جای گزینه سایر استفاده کنید.
۲. سوگیری محقق ممکن است به دلیل تعریف نادرست جامعه آماری رخ دهد، یعنی بخشی از پاسخ‌دهندگان بالقوه به غلط از جامعه آماری بیرون انداخته شوند و یا بالعکس، به اشتباه بخشی از جامعه آماری شامل آن‌ها باشد. تعریف مبهم جامعه آماری منشا این خطاست. عباراتی مانند جامعه‌ای شامل افراد قشر متوسط، خبرگان صنعت نرم‌افزار یا مشتریان استراتژیک شرکت بسیار کلی هستند و باید با اضافه‌شدن ویژگی‌های دیگری، آن‌ها را دقیق‌تر ساخت.
بنابراین برای اجتناب از این خطا، با همکاران یا استاد راهنما و مشاور خود به دقت ویژگی‌های جامعه مورد نظر را تعریف و تشریح کنید.
۳. سوگیری محقق ممکن است به دلیل تفاوت بین ویژگی‌های جامعه تعریف‌شده و نمونه آماری که از آن اطلاعات جمع‌آوری می‌شود، رخ دهد. مثلا تصور کنید رستورانی به دنبال ارزیابی رضایت مشتریان از منوی غذای خود است ولی لینک پرسشنامه آنلاین را فقط برای افرادی که سفارش آنلاین داده‌اند، ارسال می‌کند. به این ترتیب مشتریانی که از وب‌سایت رستوران بازدید نمی‌کنند، نادیده گرفته شده‌اند. این رستوران بهتر است لینک پرسشنامه را در انتهای رسید خرید مشتریان حضوری نیز قرار دهد یا در محل پرداخت، تبلت یا مانیتوری برای دریافت رضایت مشتریان حضوری نیز قرار دهد.
۴. سوگیری محقق ممکن است به دلیل تحلیل آماری نادرست و استفاده از تکنیک آماری غیر مرتبط رخ دهد. همان‌طور که قبلا تشریح شده است، نحوه تحلیل داده را باید همزمان با نوشتن سوالات پرسشنامه و پیش از ارسال آن مشخص کنید و این جزیی از برنامه‌ریزی برای انجام مطالعه و پیمایش است.
بنابراین برای اجتناب از این نوع خطا باید پیش از جمع‌آوری داده، شیوه تحلیل داده‌ها را بدانید و برای آن برنامه داشته باشید.
